Сибгать Хөким: “Минем җанның ярты ягы мари...”

Тау астында сузган җырларың

Тора иде безгә ишетелеп... дип ара якынлыгын сурәтли. Шагыйрьгә карата да, мари халкына карата да тирән хөрмәт хисләре туа. Менә шул рәвешле эчкерсез аралашу, милләтләр дуслыгы элек-электән килгән һәм безнең көннәргә кадәр дәвам итә. Ничек кенә дәвам итә әле. Шушы көннәрдә редакциягә Мари Эл республикасының Досметкино авылында яшәүче Елизавета Викторовна Алексеевадан хат килде. Күрше республикада яшәп, гомере буе мари балаларына белем биреп, пенсиягә чыккан ханым ике республика халкының дуслыгын Сибгат абый иҗаты аша сурәтли. Әлеге язмасын шагыйрьнең 105 еллыгына багышлап яза.

Ике- өч көн дәвамында укый торгач әлеге хатның ятлап бетерә яздым, тәрҗемә итеп тә карадым, тик ул хаттагы җан җылысын, Сибгат Хәким шигырьләрен, язмаларыннан өзекләрне сүзен-сүзгә тәрҗемә итә алмам дип, Күлле Кимедәге Сибгат Хәким музее җитәкчесе, хәбәрчебез, киңәшчебез Луиза апа Шәмсиевага дәштем. Һәм исем китеп китеп Луиза апаны тыңладым. "Пенсиядәге укытучы бу, музейда еш була, әле күптән түгел генә килеп, Сибгат абыйның иҗаты хакында сөйләшеп утырдык. Шагыйрьнең иҗатын рус әсәрләреннән укып өйрәнгән инде, шагыйрьнең үз телендә язганнарын аңлыйсым укыйсым килә дип, бөртекләп татар телен өйрәнә. Русча -татарча сүзлекнең ике томын алып китте. Хәйран гына татар телендә дә сөйләшә башлады. Язгалый да. Хатны да минем уйлавымча тәрҗемәсез, үзе язганча бирергә кирәктер",- дип, Луиза апа минем уйларымны укыгандай булды. Аннан соң Елизавета Викторовнаның хатында татар телендә язылган юллар да бар. Язма шагыйрь иҗатына мәдхия укуга корылган һәм бик рәхәт итеп язылган. Укып карыйк әле.

О братской дружбе между соседями

(к 105-летию со дня рождения С. Хакима)

Исторически сложилось так, что народы-соседи-татары и марийцы дружили издавна. Народный поэт Татарстана Сибгат Хәким в своем "Дневнике беспокойной души" (М.1960, с.7) пишет: "В нашем крае исстари татары живут бок о бок с марийцами. Это тесное общение двух народов вызвано в жизни обычаи, свойственные только нашему краю. Марийцы трудились вместе с татарами, в трудную пору взаимно помогали друг другу. У каждого татарина в марийской стороне был свой тос (друг)... "Разве это, говорит поэт, - могло не оставить следа в моей душе, в моем творчестве? Я не мог не писать об этом! Я воспевал дружбу, воспевал родной край и буду еще дальше слагать стихи на эту вечную живую тему".

В другом сборнике "Яшә, борчулы җаным!" (Казан, 1988) С. Хәким в публицистической статье "Мари карты Филин" (с.273) очень ярко запечатлел сцену искренней дружбы: "Ул татар карты белән дус. Яшь чактан ук танышлар. Бергә урман кискәннәр. Гомер буена йөрешәләр. Филипның үлем турында фәлсәфәсе дә бар: үлем тигез, үлгәч урын тигез, илтә торган кием тигез...

- Мин сине, Ибраһим, үлгәч җир астыннан барып булса да табырмын, егерме биш чакрым ара артык ерак түгел ул..."

В стихотворении "Ночлег" (С.Хаким "Стихи последних лет, М.1973,с.54) поэт отмечает:

В лесу, в пути легко и умориться,

И тут марийский дом встречаешь ты.

- Мы дикие, мы нехристи - марийцы!-

Лукаво говорит мне Ильбакты.

Он здесь живет, дыша -печальным счастьем

Ненастных осеней, буранных зим.

Он рад гостям - в глуши не столь уж частым

И жизнь свою рассказывает им,-

И дальше продолжался теплый разговор за самоваром меҗду татарским путником и "нехристи -марийцем"

А если трезво рассудить - ведь языки разные, и религии, и верования совершенно разные, не говоря уже об особенностях национального менталитета... все-таки дружба была превыше всего и солюдались принципы толерантности, как сейчас говорят в условиях глобального мира.

Сибгат Хәким знал марийцев как неутомимых тружеников, в их труде он видит красоту созидания, духовную одаренность. Как же сохранили соседи эту верность дружбе в более позднее время, как складывались взаимоотношения между татарскими и марийскими поэтами?

Накануне 50 летия Марийской республики в ноябре 1970 года поэт Валентин Колумб в одной радиопередаче говорит: "Нарушителем границы Марий Эль считает себя народный поэт Татарстана Сибгат Хаким. Да и родился и вырос он рядом с марийской деревней в Моркинском районе" (В. Колумб, т.V, с. 395-403)

А потом прочитал стихотворение "Половина моей души" на русском ( в переводе Р. Морана) и на марийском языке в собственном переводе. Далее В.Х.Колумб продолжает в этой передаче : "От всей души вспоминает он (С.Хаким) и о старике Вылий, который всю зиму проводит в смолокурке, почти все лето сплавляет лес. Или как поэт дарит стихотворное послание марийке Ульяне (Мари кызы Улина), как разоткровенничался в сердечной тайне марийской девушке Тайрук ("Тарлюк", изд, 1954), которая посещает базары в их деревне Кулле Кими" и опять читает свой перевод стихотворения "Тарлюк" и заключает: "Слышите, какая искренняя и крепкая была дружба и любовь между братскими народами! Никакие растояния не помеха! Не мешают языковые различия! Ведь слова льются от всего сердца и поет - то молодость!"