Моң чишмәсе

Мәңгәр, Кишет, Кенәр халкын үзенең гармун моңы белән илһамландырып килгән, бу яклардагы мәдәният үсешенә үзеннән зур өлеш керткән Илгиз Мәлик улы Мостафинны белмәгән кеше сирәктер.

Ул Әтнә районы Олы Мәңгәр авылының данлыклы " Мостафаныкылар" нәселеннән булган Мәлик абый белән Зөләйха апа гаиләсендә 1938 елның 15 октябрендә дөньяга килә. Мәлик абый үз заманының оста көрәшчесе булган, 63 яшендә Казаннан кайткан көрәшчене егып, Әтнә сабантуенда батыр булып калган. Олылар сөйләве буенча, үзенең бертуганы Газиз белән, яшь вакытларында ике потлы герне урыс капка аркылы бер-берсенә ыргытып уйнаганнар.

Мәлик абый дини кеше иде, Ул фәнни яктан әһәмиятле Мәңгәр шәҗәрәсен саклап Мәңгәрнең Әхмәтҗанов Ибраһим улы, шәҗәрәләр белгече, танылган галим Марсель Әхмәтҗановка тапшырып, аны югалудан саклап калган шәхес тә.

Мәлик абый оста гармунчы да булган. Аның 1922 елгы улы Ибраһим да, 1924 елгы улы Ильяс та гармунда уйнаганнар. Кызганычка каршы, алар Бөек Ватан сугышында һәлак булганнар.

Гармун моңы геннар буенча Илгизгә дә күчкән, күрәсең, ул 5 яшеннән гармунда өйрәнә башлый. Балалар бакчасына гармунын үзе белән бергә йөртә. 7 яшендә ул инде 21 көй белә. Бакча баласын бакча мөдире Клавдиева Ольгадан ( Мәңгәр халкы аны Галия дип йөртте) сорап алып, клубларда концерт куярга да, янәшәдә урнашкан "Крупская" артеле яшьләренең җырлы-биюле кичәләрендә гармун уйнарга да чакыралар. 1928-1931 елгы авыл егетләрен Әтнә военкоматына комиссиягә алып бару да бакча баласыннан башка булмый. "Арба уртасындагы ящикка гармун тоттырып мине утырталар, егетләр арба кырыена тезләнәләр, мин күренмим, гармун уйныйм. Иске Мәңгәр урамын чыкканда: "Егетләр җырлыйлар,ә гармунчысы кайда икән, дип хатын-кызлар гаҗәпләнеп кала иде," - дип искә ала Илгиз.

Авылда Хуҗиев Рәфкать, Чәкәнова Рабига, Хәйчәбикә Мансуры, Муллагалиев Мәннәф кебек гармунчылар булса да, клубта үткәрелгән концертларда клуб мөдире Рауза апа Сабирова, ни өчендер, Илгизне уйнатыр иде. Ул хорга да уйный, Әтнәдә үтүче смотрларда да катнаша. Илгиз мәктәпкә укырга да гармуны белән йөри. Мәктәптә пионервожатый булып эшләгән Шакирова Зәкия апаның соңрак аны алмаштырган Иске Мәңгәрдән Камалова Сәлимә апаның да ышанычлы гармунчысы була. Аны мәктәп директорыннан сорап туй мәҗлесләренә гармунчы итеп тә йөртә башлыйлар. "Шакирова Зәкия апа булачак министр Зиганшинга кияүгә чыкканда, укытучы Сафиуллин Хәйдәр абый өйләнгәндә дә туйларында мин уйнадым,"-дип искә ала Илгиз. Армиягә киткәнче балалар бакчасы, мәктәп, клуб, детдомда үткәрелгән концертларның берсе дә аннан башка үтми.

Илгиз Мустафин бер ел мәктәптә лаборант булып эшли, 2-6 сыйныфларда музыка түгәрәкләре дә алып бара. Ләкин гаилә хәлен үзгәрү сәбәпле мәктәп

директорының җибәрергә теләмәвенә дә карамастан, мәктәптән китәргә мәҗбүр була.

Олы Мәңгәр клубына Рауза ападан соң мөдир булып эшләгән Иске Мәнгәрнең Мәлик абый Ибраһимов белән дә Ильгиз Мустафин Мәңгәрдә мәдәни чаралар үткәрүгә күп хезмәт куя.

Ул 1957-1961 елларда армия сафларында хезмәт итә. Кайтышлый Казан музыка училищесына укырга керә.Ләкин әнисе Зөләйха апа авыру сәбәпле, аны әтисе укырга җибәрми. Илгиз 3 ай Әтнә МТСында тракторчылар курсында укый, 2 ел колхозда комбайнчы ярдәмчесе булып эшли. Кышларын авыру әнисен карый. Ферма көтүен дә көтә.

1965 елның ноябрендә Илгиз Казандагы 10 айлык музыкаль курсларга укырга кереп, аны "4," "5" билгеләрендә тәмамлый һәм Яңа Кенәр мәдәният йорты директоры, композитор Сәлих Хисмәтуллиның ярдәмчесе булып эшкә кайта. Анда ул Кенәр азык комбинаты кызларыннан хор оештыра, РТС балалар бакчасында музыка белгече булып эшли. Кенәрдәге 3 балалар бакчасына да музыкаль ярдәм итәргә өлгерәю Кенәрдә эшләгәндә ул Арчада үткәрелгән зона сәнгать смотрында, баянда үзе уйнап, үзе җырлап "Сөенечкә" дигән җыр белән 1 урынны яулый, телевидениедән чыгыш ясый.

Яңа Кишеттә яңа клуб төзелгәч, "Жданов"исемендәге колхоз җитәкчелеге аны яңа клубка эшкә чакыра. Ләкин Арча районы мәдәният бүлеге җитәкчесе Клара Мәрдәнова, укытып кайтарып, Яңа Кенәр мәдәният йортына директор итеп кую фикере белән аны ай буе эштән җибәрми тора.

Илгиз Яңа Кишет клубында 20 ел буе нәтиҗәле эшли, күп грамоталар белән бүләкләнә, 60 кешелек группа белән Әтнә смотрларында 2 мәртәбә беренче урыннарны яулый.

Мустафин И. Мәңгәрдә эшләгәндә дә, Яңа Кишеттә дә гармун түгәрәкләре оештырып, яшьләрне нота буенча уйнарга өйрәтә. Кишет ягы җырчыларга бай, аларны музыкаль яктан дөрес итеп җырларга өйрәтүдә Илгизнең хезмәте зур булды.

1982 елда аның ашказанына 5 сәгатьлек операция ясыйлар. Сәламәтлеге какшауга, яше олыгаюга карамастан, ул 2014 елга кадәр клуб эшен ташламый. Илгиз Олы Мәңгәр, Яңа Кишет, Иске Кишет, Кышкар, Яңа Кенәр, Казанда туйлар, өй туйлары, юбилейларда уйнап халык мәхәббәтен казана.

"1951 елга кадәр русский гармунда, 1956 елга кадәр тальянда, аннан соң баянда уйнадым. Хәзерге көндә кулымда 3 гармуным бар:баян, саратский гармун һәм "Вараксин" тальяны. Сиксәнгә якынлашып килгәндә баян күтәреп йөрүләре авырлашты. Хәзер күбрәк кечерәкләрендә уйныйм. "Вараксин" һәм саратский гармунда үзем уйнап, үзем җырлап Арча сәхнәсендә күп мәктәбәләр лауреат исемнәре, бер кочак грамоталар алдым. Пенсиягә чыккач та бу эшемне ташламадым. Өлкәннәр көнендә Арчадан, Кишет ягыннан бер миңа, һәр елны бүләк китерәләр," - дип горурланып сөйли ул.

Илгиз рәсеме колхоз, район Почет такталарыннан төшмәгән, 35 ел фермада алдынгы сыер савучы булып, "3 нче дәрәҗә Дан Ордены" кавалеры

булу дәрәҗәсенә ирешкән тормыш иптәше Нурсия белән 4 кыз, 4 ул тәрбияләп үстереп, аларны олы тормыш юлына чыгардылар. Хәзер балаларының уңышларына, тормышларына куанып, бәхетле картлык кичерәләр.

Минем, ягъни бу юллар авторының Илгиз белән балачакларыбыз бергә үтте. Безнең өйләрне уртак, зур агач бакча гына аерып тора, Илгиз капка төбендә яки бакчада буш вакытларын гармун уйнап үткәрә иде. Алла тарафыннан бирелгән моң кешедә гомер буе яшидер, олыгайгач та ургылып чыгадыр. Бер көнне Илгизнең хәлен белим дип шалтраткан идем, хәл-әхвәлләр сорашкач ул:"Илсур, трубканны куймый тор, тыңла!"-дип тальяннан 3 көй сыздыруы. Яшьлегемә кайткандай булдым, тамагыма төер утырды...

Мәңгәр халкы исеменнән әле дә халыкка моң таратучы, заманында Әтнә үзешчәннәре белән Мәскәу сәхнәләрен гөрләтүче Илгиз Мәлик улына тазалык, тормыш иптәше Нурсия белән бергә озын гомер теләп каласы килә. Мондый моң җәүһәрләре булганда татар милләте яшәр.