Авылым чишмәләре

"Чишмә" Һәм "авыл" төшенчәләре бер-бер­сен­нән аерылгысыз.

Чишмәдән башка татар авылларының яшәешен күз алдына китереп булмый. Кеше чишмәгә изгеләргә караган кебек караган, аңа табынган, суын эчеп хәл алган, си­хәт­ләнгән. Һәр авылда да диярлек "Изгеләр чишмәсе" булган, алар ту­рын­да риваятьләр йөргән. Авыл агайлары чишмәләргә бура иңдергән, аларны чистартып торган, аңа килү-китү юлларын тәртиптә тоткан. Аларның исемнәре дә чиш­мә исеме булып тарих­ка кереп калган; "Фазыл чишмәсе", "Җәләй чишмәсе", "Илһам чишмәсе".
Авыллар акрынлап бе­тә бара, аларның яшәеше, кешеләре, кыяфәте үзгәрә. Өйләргә трубалар буенча су килсә дә, кайбер кешеләр зур акчалар тотып коелар казытса да, күпчелек авыл халкы чишмәләрдән файдалана әле. Чәй кайнату, аш-су әзерләү өчен чишмә суыннан да яхшырак нәрсә бар?! Шәһәрдән кайтучылар да пластик шешәләр белән машиналарын тутырып чиш­мә суын алып ки­тә­ләр.
Спонсорлар, авыл җир­лекләре чишмәләрне ка­рап торалар, чишмә өс­ләренә замана мате­риалларыннан матур корылмалар, ял итү урыннары эшләп куялар. Шу­ңа карамастан чишмәләр табигый матурлыкларын югалта ба­ралар шикелле. Чишмә юлларында чиләк-көянтә белән хатын-кызларны, яшь киленнәрне очратып бул­мый диярлек. Элек чишмәләр кызларның үзара серләшү урыны да, егетләрнең кызлар белән очрашу урыны да булган. Авылга төшкән яшь киленнәргә чишмә юлын күр­сәтү йоласы яшәгән. Яшь киленнең сулы чиләк-көянтә белән яшь, сыгылмалы гәүдәсен, артык кыланмыйча гына, уйнатып, зәвыкъ белән атлап баруын бөтен авыл сиздермичә күзәткән.
Чишмәләр турында хал­­кыбыз җырлар чы­­гар­ган, әдипләребез, ком­­позиторларыбыз гү­зәл әсәрләр иҗат ит­кән, челтерәп аккан чиш­мәләр илһам чыганагы булып торган. Моңлы җырчыбыз Зөһрә Сәхәбиева башкаруында "Җи­­­­­дегән чишмә" җырын тыңлаганда минем күзләрем яшьләнә, та­ма­гы­ма төер утыра.
Авылның бер бизәге, го­зурлыгы булган күренеш - хатын-кызларның чиләк-көянтәләр белән чишмәгә йөрүе, кызганычка каршы, кимеп бара. Гүзәл затларны ирләр алмаштыра. Машина белән, сулы пластик шешәләрне иң өстенә салып, эт җитәкләгән шикелле аларны бау белән өстерәп, арба-чанага салып су ташучы ир-затларын чишмә юлларында еш очратырга була.
Көзге уңыш җыеп алынганнан соң, чишмә буенда хатын-кызлар бодай юа, аны киптерә, ирләр бодайны ерак Тазлар яки Илләт тегермәненә алып барып, зур чиратлар­да куна калып булса да, тарттырып кай­талар иде. Хәзер ак он кибетләрдә тулып ята. Камыр ризыклары бе­лән кибет киштәләре сы­гылып торганлыктан, ха­тын-кызлар камыр ризыкларын пешерүдән дә бизеп баралар.
Чишмәдә кер чайкау­чы хатын-кызларны да очратып булмый хәзер.Керне "килендәш" кушаматы алган кер юу машиналары юа, чайкый, сыга.Чишмәдән су китермәгән, анда бодай юмаган, кер чайкамаган, мич ризыклары пешермәгән хәзерге гүзәл затларны мин бераз кызганып та куям.
Шулай итеп акрынлап бетә баручы авыл үзенең яшәү рәвеше, эчке халәте белән дә үзгәрә бара. Са­гын­дыра кичке тальян гармунлы, "бичер" уйнау­чы яшьләр белән тулы шау-шулы, җырлы авыл урамнары, чишмә буендагы яшьләрнең очрашулары, серләшүләре... Боларны инде авыл өлкәннәре ге­­нә хәтерли. Болай булса, би­зәкле көянтә-чиләкләр авыл му­зейларында, җыр­ларда гына калмагайла­ры:
Сания апа, суга бара,
Бигрәк матур чиләге.
Чиләгенә караганда
Үзе кура җиләге.
И, замана!